พฤศจิกา-ประชาธิปก

วันพุธที่ 8 พฤศจิกายน ปีมะเส็ง ร.ศ. 112 พ.ศ. 2436 สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ฯ ประสูติเป็นพระราชโอรสพระองค์สุดท้ายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ วันที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 สมเด็จเจ้าฟ้าพระองค์นั้นทรงรับราชสมบัติสืบต่อจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบรมเชษฐาธิราช ที่ประชุมเจ้านายชั้นพระบรมวงศ์ และเสนาบดีกระทรวงต่างๆปรึกษากันว่าพระบรมนามาภิไธยจะใช้อย่างไร สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุ์วงศ์วรเดช “ทรงเห็นว่าในระหว่างที่ยังไม่ได้ทรงรับราชาภิเษกนี้ ถ้าจะใช้ว่าสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอก็เป็นคำฟั่นเฝือ คำว่า สมเด็จพระอนุชาธิราชไม่สู้ตรงกับแบบแผน... ส่วนการราชาภิเษกนั้นเป็นงานแผ่นดินจำต้องหาฤกษ์...เพราะฉะนั้นเห็นควรให้ใช้ว่า “สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว”ไปพลางโดยมิต้องรอการราชาภิเษก... ” ในที่สุดจึงตกลงให้ขนานพระนามาภิไธยในระหว่างนี้ว่า “สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมหลวงสุโขทัยธรรมราชา”... ส่วนพระบรมนามาภิไธยซึ่งจะจารึกในพระสุพรรณบัตรเป็นอันยังไม่ตกลงเด็ดขาดทางใด” วันรุ่งขึ้น โปรดเกล้าฯให้ประกอบพระราชพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยา พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม พราหมณ์พิธีอ่านโองการแช่งน้ำ เมื่อจบแล้วเชิญพระแสงศรชุบในน้ำพระพิพัฒน์สัตยา แล้วเชิญพระแสงต่างๆชุบน้ำ พราหมณ์ทูลเกล้าฯถวายน้ำพระพิพัฒน์สัตยา พระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการรับพระราชทานน้ำพระพิพัฒน์สัตยา เท่ากับว่าเสวยน้ำก่อนแล้วจึงพระราชทาน สำหรับพระนามทรงกรมนั้นทรงได้รับพระบรมราชโองการดำรัสสั่งให้เลื่อนจากกรมขุนเป็นกรมหลวงเมื่อ 2 สัปดาห์ก่อนหน้านั้นเอง คือเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายนด้วยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงสังเกตว่า สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนสุโขทัยธรรมราชาทรงปฏิบัติราชการ สำเร็จราชการรักษาพระนครในเวลาเสด็จไปประทับอยู่นอกมณฑลราชธานีเป็นครั้งเป็นคราวมา “โดยพระวิริยอุตสาหะอันแรงกล้าด้วยความจงรักภักดี..และทรงพระสติปัญญาอันสุขุมคัมภีรภาพสมควรไว้วางพระราชหฤทัย” พระสุพรรณบัฏกรมหลวงนั้นคงจะยังจารึกไม่เสร็จในคราวนั้น ในวันที่ 13 ธันวาคม สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เจ้าฟ้ากรมหลวงสุโขทัยธรรมราชาจึงได้เสด็จฯ จากพระที่นั่งบรมพิมาน (ที่ประทับชั่วคราวในพระบรมมหาราชวังใกล้กับพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ซึ่งประดิษฐานพระบรมศพสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราชอยู่ และมีพระราชพิธีโดยต่อเนื่อง) ไปยังวังสุโขทัย วังส่วนพระองค์ เพื่อ “ทรงรับพระสุพรรณบัฏ กรมหลวงสุโขทัยธรรมราชาพร้อมกับพระธำมรงค์นพเก้า” แหวนนพรัตน์ อัญมณี 9 สีนั้นเป็นเครื่องแสดงว่าทรง “ได้รับพระราชทาน” เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตน์ราชวราภรณ์ วันที่ 25 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2468 (พ.ศ. 2469 นับศักราชตามปัจจุบัน) สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเข้าพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เฉลิมพระบรมนามภิไธยว่า “พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปกฯ พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว” องค์ประชาธิปกราชันทรงพระราชมานะพยายามมาตลอดรัชกาลที่จะทรงปกป้องปวงประชาให้ได้รับการปกครองโดยธรรม ครั้นเมื่อได้ทรงสละพระราชอำนาจในคราวเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 แล้ว ทรงพบว่าการปกครองมิได้เป็นไปโดยหลักนิติธรรมหรือเป็นประชาธิปไตย จึงทรงละอายพระราชหฤทัยที่ไม่อาจทรงปกป้องปวงประชาได้ และได้ทรงแสดงความรับผิดชอบด้วยการสละราชสมบัติ เมื่อวันที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2477 (พ.ศ. 2478 นับศกตามปัจจุบัน) สถาบันพระปกเกล้า ซึ่งมีพันธกิจในการส่งเสริมประชาธิปไตย จึงจัดการประชุมประจำปีของสถาบันพระปกเกล้าในเดือนพฤศจิกายนของทุกปี